DOG 135 do 15/07/2002 - DECRETO 231/2002, do 6 de xuño, polo que se modifica o Decreto 275/1994, do 29 de xullo, polo que se establece o currículo do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia.

I. DISPOSICIÓNS XERAIS

CONSELLERÍA DE EDUCACIÓN E ORDENACIÓN UNIVERSITARIA

DECRETO 231/2002, do 6 de xuño, polo que se modifica o Decreto 275/1994, do 29 de xullo, polo que se establece o currículo do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia.

A Lei orgánica 1/1990, do 3 de outubro, de ordenación xeral do sistema educativo, no seu artigo 4 atribúe ó Goberno a determinación dos aspectos básicos do currículo das diferentes etapas educativas, correspondendo ás comunidades autónomas establecer eses currículos no seu ámbito de xestión, e dos que formarán parte as ensinanzas mínimas.

O Decreto 275/1994, do 29 de xullo, polo que se establece o currículo do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia, está inspirado nos reais decretos 1700/1991, do 29 de novembro, polo que se establece a estructura do bacharelato, e 1178/1992, do 2 de outubro, polo que se establecen as ensinanzas mínimas do bacharelato.

O Real decreto 3474/2000, do 29 de decembro, polo que se modifican o Real decreto 1700/1991, polo que se establece a estructura do bacharelato, e o Real decreto 1178/1992, do 2 de outubro, polo que se establecen as ensinanzas mínimas do bacharelato, fai necesario adaptalo-lo Decreto 275/1994, en virtude da habilitación expresa da súa disposición derradeira segunda.

En consecuencia, por proposta do conselleiro de Educación e Ordenación Universitaria e logo de informe do Consello Escolar de Galicia e da deliberación do Consello da Xunta de Galicia, na súa reunión do día seis de xuño de dous mil dous,

DISPOÑO:

Artigo único.

Modifícase o Decreto 275/1994, do 29 de xullo, polo que se establece o currículo do bacharelato na Comunidade Autónoma de Galicia, nos termos que se determinan a seguir:

* 1. O artigo 9º queda modificado nos seguintes termos:

-«As materias comúns do bacharelato son as seguintes:

-Primeiro curso.

-Lingua galega e literatura I.

-Lingua castelá e literatura I.

-Lingua estranxeira I.

-Filosofía I.

-Educación física.

-Segundo curso:

-Lingua galega e literatura II.

-Lingua castelá e literatura II.

-Lingua estranxeira II.

-Historia.

-Filosofía II».

* 2. Modifícase o artigo 10º nos seguintes termos:

-«Son materias propias da modalidade de artes:

-Debuxo artístico I.

-Debuxo técnico I.

-Volume.

-Debuxo artístico II.

-Historia da arte.

-Técnicas de expresión gráfico-plástica.

-Fundamentos do deseño.

-Imaxe.

-Debuxo técnico II».

* 3. Modifícase o artigo 11º nos seguintes termos:

-«Son materias propias da modalidade de ciencias da natureza e da saúde:

-Bioloxía e xeoloxía.

-Física e química.

-Matemáticas I.

-Debuxo técnico I.

-Bioloxía.

-Ciencias da terra e do ambiente.

-Física.

-Química.

-Matemáticas II.

-Debuxo técnico II».

* 4. Modifícase o artigo 12º nos seguintes termos:

-«Son materias propias da modalidade de humanidades e ciencias sociais:

-Latín I.

-Grego I.

-Historia do mundo contemporáneo.

-Matemáticas aplicadas ás ciencias sociais I.

-Economía.

-Latín II.

-Grego II.

-Matemáticas aplicadas ás ciencias sociais II.

-Economía e organización de empresas.

-Historia da arte.

-Xeografía.

-Historia da música».

* 5. Modifícase o artigo 13º nos seguintes termos:

-«Son materias propias da modalidade de tecnoloxía:

-Física e química.

-Matemáticas I.

-Debuxo técnico I.

-Tecnoloxía industrial I.

-Física.

-Matemáticas II.

-Tecnoloxía industrial II.

-Electrotecnia.

-Mecánica.

-Debuxo técnico II».

* 6. Modifícase o artigo 14º nos seguintes termos:

«1. A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria determinará a organización das materias propias das modalidades en cada curso.

2. O alumnado deberá cursar, tanto en 1º como en 2º, as materias comúns e tres materias propias da modalidade elixida».

* 7. Modifícase o artigo 16º nos seguintes termos:

«A Consellería de Educación e Ordenación Universitaria determinará o horario das diferentes materias do bacharelato, respectando o disposto no anexo II do Real decreto 3474/2000, do 29 de decembro».

Disposición adicional

Única.-Substitúese o anexo do Decreto 275/1994, do 29 de xullo, polo recollido no presente decreto.

Disposición transitoria

Única.-O establecido no presente decreto implantarase no primeiro curso do bacharelato desde o ano académico 2002-2003 e no segundo curso desde o ano académico 2003-2004.

Disposición derrogatoria

Única.-Quedan derrogadas cantas normas de igual ou inferior rango se opoñan ó establecido no presente decreto.

Disposicións derradeiras

Primeira.-Autorízase o conselleiro de Educación e Ordenación Universitaria para dicta-las disposicións que sexan precisas para aplicación do disposto neste decreto.

Segunda.-O presente decreto entrará en vigor o día seguinte ó da súa publicación no Diario Oficial de Galicia.

Santiago de Compostela, seis de xuño de dous mil dous.

Manuel Fraga Iribarne

Presidente

Celso Currás Fernández.

Conselleiro de Educación e Ordenación Universitaria

ANEXO

Educación física.

Filosofía I e II.

Historia.

Lingua castelá e literatura I e II.

Linguas estranxeiras I e II -Alemán.

Linguas estranxeiras I e II -Francés.

Linguas estranxeiras I e II -Inglés.

Linguas estranxeiras I e II -Italiano.

Linguas estranxeiras I e II -Portugués.

Lingua galega e literatura I e II.

Debuxo artístico I e II.

Debuxo técnico I e II.

Fundamentos do deseño.

Historia da arte.

Imaxe.

Técnicas de expresión gráfico-plástica.

Volume.

Bioloxía.

Bioloxía e xeoloxía.

Ciencias da terra e do ambiente.

Física.

Física e química.

Matemáticas I e II.

Química.

Economía.

Economía e organización de empresas.

Grego I e II.

Historia do mundo contemporáneo.

Historia da música.

Latín I e II.

Matemáticas aplicadas ás ciencias sociais.

Xeografía.

Electrotecnia.

Mecánica.

Tecnoloxía industrial I e II.

Educación física

Introducción.

A educación física nesta etapa está orientada, fundamentalmente, a profundar e perfecciona-lo coñecemento do propio corpo e das súas posibilidades motrices. Non significa isto que soamente se deban desenvolver contidos xa traballados na etapa anterior, tamén se propón a aprendizaxe de novos contidos, que contribúan a ampliar e mellora-las capacidades xa adquiridas.

No contexto da sociedade actual o proceso formativo que debe guia-la educación física oriéntase arredor de dous eixes claros de actuación:

* A mellora da saúde, entendida non só como ausencia de enfermidade senón como responsabilidade individual e como construcción social. Nesta concepción ten cabida o desenvolvemento de compoñentes saudables da condición física e a adopción de actitudes críticas ante as prácticas que inciden negativamente nela.

* A orientación instrumental do perfeccionamento de habilidades específicas: deportivas (convencionais, no medio natural e recreativas) e de ritmo e expresión, para o desfrute activo do tempo libre.

Nesta etapa, e tendo en conta as finalidades atribuídas ó bacharelato, este proceso debe contribuír tamén a consolida-la autonomía plena do alumnado para satisface-las súas propias necesidades motrices. Para logra-lo anterior é necesario completa-los coñecementos referidos ó saber cos relativos ó saber facer, de forma que teoría e práctica contribúan á esencia da educación física, propiciando nos alumnos a adquisición dos procedementos que lles son necesarios para planificar, organizar e dirixi-las súas propias actividades, sen esquece-lo seu marcado carácter procedemental.

A práctica regular de actividades físicas adaptadas ós intereses e posibilidades do alumnado facilita a consolidación de actitudes de interese, desfrute, respecto, solidariedade e cooperación.

A participación en actividades baseadas no ritmo e na expresión constitúen unha vía para potencia-las posibilidades de expresión e de comunicación.

Todos estes aspectos configuran unha visión da educación física como unha materia que favorece o desenvolvemento das distintas finalidades atribuídas ó bacharelato.

Igualmente, en atención ó carácter propedéutico da etapa, esta materia tratará de presentar diferentes posibilidades orientadoras na dirección de futuros estudios, ben sexa en carreiras universitarias, ben en ciclos formativos.

Obxectivos.

* Planificar actividades físicas e deportivas que lle permitan satisface-las súas necesidades de crecemento e lle sirvan como recurso para ocupa-lo seu tempo libre.

* Avalia-lo seu nivel de condición física e elaborar e poñer en práctica un programa de actividade física e saúde, incrementando as capacidades físicas implicadas.

* Participar en actividades deportivas (convencionais e recreativas), cooperando cos compañeiros e valorando os aspectos de relación que aquelas supoñen.

* Deseñar e realizar actividades físico-deportivas no medio natural que contribúan á súa conservación e mellora.

* Utilizar e valorar técnicas de relaxación como medio de coñecemento persoal e como recurso para reducir desequilibrios e aliviar tensións producidas na vida diaria.

* Adoptar unha actitude crítica ante as prácticas que teñen efectos negativos para a saúde individual e colectiva.

* Deseñar e practicar, en pequenos grupos, coreografías cunha base musical como medio de comunicación e expresión creativa.

Contidos.

-Realización de probas de avaliación da condición física favorable.

-Coñecemento dos beneficios e riscos da actividade física nos diferentes niveis de esixencia: esporádica, mantemento, alto rendemento...

-Práctica de sistemas e exercicios para o desenvolvemento das capacidades físicas: sistemas de desenvolvemento da resistencia, da forza e da flexibilidade.

-Planificación do traballo das capacidades físicas relacionadas coa saúde. Principios e factores que se considerarán.

-Elaboración e posta en práctica, de forma autónoma, dun programa persoal de actividade física e saúde, atendendo á frecuencia, intensidade, tempo e tipo de actividade.

-Coñecemento e valoración dos hábitos e prácticas sociais que prexudican a saúde: sedentarismo, consumo de sustancias tóxicas (drogas, alcoholismo, tabaquismo, anabolizantes, dieta, etc.).

-Perfeccionamento dos fundamentos técnicos e principios tácticos dun deporte practicado na etapa anterior.

-Aprendizaxe das técnicas básicas e coñecemento das regras do xogo dun deporte recreativo colectivo.

-Práctica de técnicas específicas de actividades de pa e/ou raqueta.

-Perfeccionamento e profundización de actividades de recreo no medio natural: cicloturismo, rutas ecolóxicas e culturais.

-Planificación e organización de actividades especializadas (montañismo, cross de orientación, deportes de neve, deportes de remo, vela, etc.).

-Análise das saídas profesionais relacionadas coa actividade física.

-O ritmo. Efectos sobre a actividade física.

-Manifestacións rítmicas. Orixe e evolución histórica.

-Práctica de movementos danzados.

-Exploración e utilización do espacio e do tempo como elemento de expresión e comunicación.

-Realización de actividades físicas, utilizando a música como fondo e/ou axuda rítmica.

-Elaboración e representación dunha composición individual ou colectiva.

-Actitude crítica, coñecemento e valoración de hábitos e prácticas sociais que prexudican a saúde: sedentarismo, drogas, alcoholismo, tabaquismo, anabolizantes, dieta, etc.

-Valoración da incidencia da práctica habitual dun deporte na saúde e nas relacións sociais.

-Valoración da expresión e comunicación a través do corpo e do movemento.

-Aceptación da responsabilidade e/ou mellora da condición física.

-Interese por coñecer e realizar formas de ocupa-lo tempo de lecer noutros ambientes diferentes ós habituais.

Criterios de avaliación.

* Mellora-las capacidades físicas relacionadas coa saúde, achegándose ós valores normais do medio de referencia, tendo en conta as características individuais.

* Realizar de forma autónoma un programa de actividade física e saúde, utilizando as variables de frecuencia, intensidade, tempo e tipo de actividade.

* Deseñar e organizar actividades de carácter físico-recreativas para o emprego do tempo libre, utilizando os recursos dispoñibles no centro educativo e no medio natural.

* Perfecciona-las técnicas específicas das actividades no medio natural e organizar actividades nel.

* Perfecciona-las habilidades específicas do deporte seleccionado e mostrar un dominio técnico e táctico en situacións reais de práctica.

* Elaborar composicións corporais tendo en conta os elementos técnicos das manifestacións de ritmo e expresión, cooperar cos compañeiros e transmitir unha mensaxe ós demais.

* Utilizar de forma autónoma algunha das técnicas de relaxación aprendidas, tomando conciencia dos beneficios que reporta para a mellora da saúde.

Filosofía I e II

Filosofía I.

Introducción.

A filosofía é un modo de saber racional peculiar -distinto das ciencias e doutros saberes- que se vai construíndo ó longo da súa historia facendo unha «reflexión radical e crítica» sobre os problemas específicos referidos á totalidade da experiencia humana.

Un curso introductorio debe proporcionarlle ó alumnado unha visión coherente da filosofía e esixe a consideración integral dos seus problemas estructurais, sen limitarse a reflexións illadas sobre cuestións inconexas que poidan privilexiar partes da materia en detrimento doutras igualmente relevantes, porque só deste modo o alumnado pode facerse cargo do que significou e significa a filosofía como saber arredor da totalidade.

Dado que a introducción nesta materia se pode realizar desde calquera consideración sistemática, o profesorado pode adopta-la perspectiva que lle pareza máis oportuna, pero o esencial para que a filosofía cumpra coa súa función integradora, neste período de formación da persoa, é que lle dea ó alumnado unha visión coherente dos problemas filosóficos da experiencia humana e dos seus distintos intentos de solución. Con esta finalidade introducirase o alumnado na linguaxe dos textos filosóficos.

Coa filosofía, como materia do bacharelato, pretendemos que o alumnado sexa capaz de:

* Adquirir unha actitude reflexiva e crítica creándolle o hábito da análise rigorosa das ideas, feitos ou valores.

* Utiliza-la capacidade de pensar de modo coherente, usando a razón como instrumento de análise, diálogo e persuasión.

* Habituarse a pensar de modo autónomo, adoptando unha actitude persoal ante os problemas.

* Integrar nunha visión de conxunto a diversidade de coñecementos, crenzas e valores.

* Valora-la capacidade normativa da filosofía como instrumento de transformación e cambio.

Para cumprir estas funcións, neste curso introductorio, a materia deberá dota-los alumnos dunha estructura conceptual suficiente de carácter filosófico. Débese adoptar unha actitude crítica e reflexiva; dotarémolos de criterios axeitados para esixirlle ás teorías ou feitos -de modo especial ós feitos sociais- un grao suficiente de evidencia ou necesidade; deben aprender a usa-la razón, deberán coñecer, alomenos de modo práctico, as principais regras da lóxica; deberán pensar de modo autónomo, aprendendo filosofía á vez que filosofan, débeselles esixir que traten de fundamenta-lo que digan ou escriban... A filosofía debe servirlles para acadar unha concepción integrada do seu mundo, debe proporcionarlles unha visión global do papel que desempeñan os distintos saberes e crenzas, e tamén da organización sistemática do propio pensar filosófico.

Obxectivos.

* Comprende-los principais problemas filosóficos tratados ó longo da historia.

* Empregar con propiedade e rigor os principais termos e conceptos filosóficos.

* Analiza-la coherencia interna dos textos filosóficos, indentificando os problemas propostos e

valorando criticamente os supostos filosóficos e as solucións presentadas.

* Adoptar unha actitude crítica ante cuestións teóricas e prácticas, esixindo a súa debida fundamentación.

* Reflexionar sobre as opinións, posicións filosóficas ou crenzas dos outros e aprecialas como un modo de enriquecer, clarexar ou poñer a proba os propios puntos de vista.

* Argumentar de modo racional e coherente os propios puntos de vista, tanto de forma oral como escrita.

* Utiliza-lo diálogo para contrastar e debater diferentes puntos de vista.

* Coñecer e valora-la importancia da acción humana, libre e responsable, desde un punto de vista ético, técnico e artístico.

* Valora-la capacidade normativa e transformadora da razón para construír unha sociedade máis xusta na que exista unha efectiva igualdade de oportunidades.

* Valora-los intentos por construír unha sociedade mundial baseada no respecto polos dereitos humanos individuais e colectivos, na convivencia pacífica e na defensa da natureza.

* Adoptar unha actitude crítica ante todo intento de xustificación das desigualdades sociais e ante toda discriminación, xa sexa por razón de sexo, raza, crenzas ou doutras características individuais e sociais.

Contidos.

Trátase dun currículo aberto co único condicionante de que se aborden cuestións fundamentais na historia do pensamento. Polo tanto, parece oportuno, atendendo a unha certa orde lóxica na formulación dos problemas, distribuí-lo contido da materia en seis núcleos temáticos, cada un cun número variable de unidades, que o profesorado deberá desenvolver tendo en conta, na selección dos contidos, ás características específicas do seu alumnado.

O desenvolvemento do programa non ten por que seguir, necesariamente, a orde e a lóxica que aquí se presenta, recomendándose en todo caso buscar unhas liñas conceptuais que determinen un criterio de elección da orde dos núcleos temáticos.

* Preténdese proporcionar unha visión de conxunto do que representou e segue a representar para o mundo occidental o saber filosófico. Deberá falarse, polo tanto, do seu sentido e necesidade como actividade teórica distinta doutras -saberes científicos, artísticos, relixiosos ou populares- e complementaria. De igual modo, é preciso resalta-la estreita vinculación en todo momento da filosofía co seu contexto histórico.

I.1.

Unidade 1:

-Especificidade do saber filosófico.

-Sentido e necesidade da filosofía.

-A filosofía e a súa historia.

* No núcleo anterior vimos que a filosofía é un peculiar modo de saber; parece oportuno, agora, seguir analizando a problemática que suscita o coñecemento humano, tanto desde o punto de vista psicolóxico como desde unha consideración lóxico-gnoseolóxica.

* Para este efecto, o profesorado deberá presentar ó alumnado os problemas filosóficos que foron xerándose historicamente arredor do coñecemento: o problema da verdade, dos seus posibles criterios e do alcance do coñecemento tanto científico coma filosófico; e deberá lograr que o alumnado comprenda e practique o rigor lóxico, a coherencia do discurso e as regras básicas da argumentación.

II.1.

Unidade 2:

-O coñecemento científico: orixes, método e límites.

II.2.

Unidade 3:

-Lóxica formal e informal: falacias, paradoxos e falsos argumentos.

II.3.

Unidade 4:

-O problema da verdade e dos criterios de verdade.

-Linguaxe e coñecemento filosófico e os seus límites.

* Dedicarase este núcleo ós problemas filosóficos que presenta a realidade, entendida como todo o conxunto de obxectividades non realizadas polo ser humano e que configuran o mundo físico ou natureza. Acceder a esta realidade foi unha aspiración histórica constante da filosofía.

* A variedade histórica das explicacións científicas do mundo físico, así como dos modelos teóricos sobre o universo, pode ser un punto de partida útil para potencia-lo sentido crítico do alumnado, á vez que lle facilitará o descubrimento de teorías diverxentes sobre o espacio, o tempo, a constitución do cosmos e outros conceptos físico-filosóficos.

* A investigación do mundo físico suscitou na filosofía unha serie de grandes problemas ou cuestións clásicas de índole metafísica que o profesorado deberá dar a coñecer ó alumnado, e tratará de conseguir

que este analice as principais respostas dadas na historia do pensamento occidental.

III.1.

Unidade 5:

-O mundo físico e a ciencia. As cosmovisións científicas.

III.2.

Unidade 6:

-Metafísicas espiritualistas e materialistas.

III.3.

Unidade 7:

-Os grandes problemas da metafísica occidental.

* A pregunta polo ser humano é unha pregunta fundamental na filosofía; é unha pregunta pola súa especificidade, polas características esenciais da súa humanidade, e nese sentido, é unha pregunta aberta enfrontada, cada vez con maior radicalidade, ós avances científicos e tecnolóxicos.

* Como o ser humano se sitúa nunha realidade intermedia entre o natural e o cultural, pode comezarse este núcleo cunha consideración científica do home -biolóxica, psicolóxica e antropolóxica- para culminar nunha antropoloxía filosófica na que se aborden os temas clásicos: relación mente-corpo, a persoa, a liberdade e os determinismos, etc.

IV.1.

Unidade 8:

-Filoxénese, antropoxénese e socioxénese.

IV.2.

Unidade 9:

-Natureza e cultura.

-Relativismo e universalismo.

IV.3.

Unidade 10:

-Reflexión filosófica sobre o ser humano: temas e concepcións principais ó longo da historia.

* A relación do ser humano co seu medio non se reduce a unha interpretación teórica, senón que produce formas de acción especificamente humanas. Interesa aquí insistir na articulación profunda e constante entre a dimensión teórica (razón teórica) e práctica (razón práctica) do ser humano, así como na capacidade normativa e innovadora que dimana desta relación.

* Así, neste núcleo, deberanse abordar temas como a transformación que o ser humano fai do mundo material (técnica e tecnoloxía), o seu labor creador

de formas simbólicas e artísticas e a súa busca da felicidade individual e colectiva, apoiándose nos contidos de cuarto de E.S.O.

V.1.

Unidade 11:

-Acción humana transformadora: traballo e tecnoloxía.

V.2.

Unidade 12:

-A creación artística e a reflexión sobre a obra de arte.

V.3.

Unidade 13:

-Fundamentación da ética.

-Autonomía e heteronomía moral.

* A acción humana é basicamente acción social. En consecuencia, o eixe deste núcleo será a reflexión sobre a dimensión social do ser humano e as súas constantes tentativas para construír unha sociedade xusta, democrática e solidaria.

* Neste núcleo deberanse tratar cuestións relativas ó dereito e á xustiza: teorías sobre a orixe da sociedade e do Estado, o poder e a súa lexitimación, ..., cuestións claves nunha sociedade democrática; así como as referidas á capacidade humana para transforma-lo mundo: temas de organización social, económica, política e xurídica.

VI.1.

Unidade 14:

-Interacción, cultura e estructura social.

VI.2.

Unidade 15:

-Dereito e xustiza. Orde económica e cambio social.

VI.3.

Unidade 16:

-Principais teorías sobre a orixe da sociedade e do Estado.

VII.

Actitudes, valores e normas.

* Valoración da reflexión filosófica como forma de acceso ós problemas fundamentais do ser humano actual.

* Valoración das distintas formas de coñecemento, mantendo unha posición crítica respecto das súas posibilidades e limitacións.

* Interese por comprende-las transformacións sociais, económicas e políticas do mundo actual.

* Toma de consciencia da necesidade de criterios para emitir xuízos e valoracións.

* Aprezo pola coherencia, claridade e rigor na expresión e na argumentación.

* Valoración positiva do dereito e a xustiza democráticas como formas de regulación da convivencia.

* Sensibilidade cara a utilización da razón e do diálogo como formas de regula-la acción humana, individual e colectiva.

* Comprensión do pluralismo cultural, social e político como necesidade para convivir en harmonía.

* Descubrir e supera-los propios prexuízos.

* Tolerancia e respecto para coas distintas cosmovisións e formas ideolóxicas.

Criterios de avaliación.

* Recoñecer problemas filosóficos e relacionalos cos principais sistemas filosóficos que os desenvolveron.

* Comentar textos filosóficos significativos, tanto desde o punto de vista comprensivo como crítico, identificando o seu contido temático.

* Realizar traballos monográficos sobre algún problema filosófico, utilizando información procedente de diversas fontes, tanto de forma individual como grupal.

* Argumentar de forma oral e escrita, razoando os propios puntos de vista, sobre cuestións de interese persoal extraídas das tratadas nos distintos núcleos temáticos.

* Adoptar unha actitude razoada e crítica ante as cuestións das que se ocupan as cosmovisións e a metafísica.

* Coñecer e valora-las distintas interpretacións científicas e filosóficas sobre a especificidade do ser humano.

* Coñecer e analiza-la natureza das accións humanas en tanto que libres, responsables, normativas e transformadoras.

* Recoñecer e explica-las características da vida en sociedade, da organización social e das distintas formas de goberno.

* Coñecer e xustifica-la necesidade de que a razón humana se utilice para construír unha sociedade máis xusta, democrática e solidaria.

* Aplica-los coñecementos adquiridos á analise de informacións e ás situacións propias do mundo contemporáneo, en relación ó respecto polos dereitos humanos, á guerra e á paz, ás formas de goberno, ás desigualdades sociais, ás relacións do ser humano co seu medio, ás novas tecnoloxías, etc.

Filosofía II.

Introducción.

Coa filosofía II (historia da filosofía) culmina o ciclo de educación filosófica no bacharelato. Esta

materia debe estar en estreita relación coa filosofía de primeiro curso de bacharelato, xa que supón un afondamento intelectual e unha visión histórica dos grandes problemas que se analizaron neste curso arredor do coñecemento, a realidade, o ser humano e a sociedade.

A función que debe desempeña-la historia da filosofia no currículo de bacharelato é dobre: por unha parte, debe proporcionar unha información básica, que permita ós alumnos localizar filósofos e sistemas; e, por outra parte, debe atender a completa-la formación filosófica mediante o estudio e a análise dalgúns dos filósofos máis representativos de cada época.

A función informativa, sen embargo, non debe confundirse cunha mera historiografía de tódalas correntes e tendencias filosóficas que houbo en Occidente desde Grecia ata os nosos días, nin menos aínda como unha simple doxografía, na que aparezan os distintos autores como creadores de opinións filosóficas, sen maior valor que o da sucesión cronolóxica e a contraposición de pareceres. Convén, non obstante, presentarlles a alumnos e alumnas unhas visións de conxunto de cada época e un esquema das principais tendencias e filósofos que as representaron. Esta función informativa non debe esixir desenvolvementos historiográficos exhaustivos, pero sen ela, como é obvio, resulta difícil afondar naqueles filósofos que permitan completa-la formación filosófica do alumno. Tamén é necesario resalta-la función reconstructiva desta materia, que destaca a relevancia dos problemas teóricos formulados e das respostas ofrecidas polos filósofos no pasado para a nosa comprensión deses mesmos temas no

presente.

A historia da filosofía que se imparte en segundo curso de bacharelato non pode ser tampouco unha historia de toda a cultura occidental en tódalas súas manifestacións; sen embargo, débese manter unha análise do contexto que permita capta-lo sentido diacrónico e dialóxico das ideas.

Polo tanto, evitaranse varios perigos na articulación do currículo: o historicismo filosófico exhaustivo, o historicismo culturalista, a mera doxografía e, por último, a excesiva erudición hermenéutica no comentario dos textos.

Sobre a base, pois, dunha contextualización esquemática, pode abordarse a análise dos problemas tratados no curso anterior, explicados no contexto das correntes e autores máis importantes da filosofía occidental, e todo isto mediante unha non moi extensa antoloxía de textos filosóficos significativos, que podemos denominar «canónicos», que presenten de forma coherente e relevante os problemas estudiados; non hai que esquecer que a filosofía se mostra nos seus textos orixinais, sendo a lectura, comentario e interpretación deles indispensable.

A historia da filosofía concíbese como unha materia común a tódalas modalidades do bacharelato, tanto máis necesaria nas de carácter científico e tecnolóxico, dado que os seus alumnos, se non é por interese persoal, non volverán ter contacto coa filosofía; cómpre, por tanto, unha sistematización necesaria que poña de manifesto a relación que existe entre a ciencia e a filosofía, así como unha atención especial a aqueles científicos que tivesen relevancia na historia das ideas.

Débese completar este ciclo da educación filosófica coñecendo a historia da filosofía nas súas grandes liñas de desenvolvemento e tendo afondado na análise dos filósofos máis relevantes, o que constitúe unha base de formación humanística indispensable, calquera que sexan as opcións futuras do alumno.

Obxectivos.

* Coñecer e comprende-los diferentes aspectos (temas, autores, escolas) que integran os períodos nos que se divide a historia da filosofía.

* Comprende-la relación entre os problemas expostos e as teorías propostas con outras manifestacións teóricas e prácticas do contexto histórico onde foron enunciados.

* Comprende-la historia da filosofía como un avance en espiral, onde os problemas son retomados cun crecente nivel de radicalidade metodolóxica.

* Recoñecer e situa-los problemas filosóficos analizados no curso anterior como cuestións xurdidas ó longo da historia.

* Comprende-los problemas filosóficos fundamentais que ocuparon os filósofos ó longo da historia e recoñece-la súa trascendencia para a comprensión do mundo actual.

* Aprender a ler e comentar textos filosóficos establecendo entre eles un diálogo crítico que leve á súa interpretación, á súa comparación e á súa localización.

* Asimilar comprensivamente os conceptos filosóficos máis importantes e utilizalos como ferramentas intelectuais que permiten formular e explicar adecuadamente cuestións tanto humanísticas como científicas.

* Aprender a analizar e expoñer adecuadamente, de modo oral e escrito, os problemas e as teorías filosóficas estudiadas prestando especial interese ó rigor conceptual e lóxico.

* Desenvolver e consolida-la actitude crítica ante opinións contrapostas, someténdoas a unha reflexión racional, e analiza-los conceptos previos, prexuízos e posicións ideolóxicas que poidan existir como condicionantes.

* Comprender e valora-lo desenvolvemento das ideas como un continuado esforzo racional e comprender e valorar que o diálogo racional é a súa orixe.

* Valora-lo debate de posicións contrapostas como medio para practica-lo respecto ós demais e a tolerancia positiva contra calquera forma de discriminación.

Contidos.

Esta materia de filosofía II, como xa se dixo na introducción, representa a continuación e afondamento da filosofía I estudiada no curso anterior, na medida en que se trata de comprende-los problemas e as teorías filosóficas tanto no seu contexto histórico como no seu decurso temporal. Isto supón, por unha banda, proporcionar ó alumno unha visión coherente e completa, na medida das posibilidades, da continuidade histórica dos problemas filosóficos e, por outra banda, a especificidade e progresivo afondamento das respostas propostas para a súa solución.

Para cumprir estes obxectivos considérase necesario dividi-la historia da filosofía en catro bloques ou períodos históricos e sinalar, en cada un deles, os autores máis importantes e representativos. Ó mesmo tempo, cada un destes autores constitúe unha unidade didáctica. Tratándose dun currículo aberto e básico, só se establece un número de unidades para desenvolver en cada período, deixando a elección das unidades concretas a criterio do profesorado (agás no caso da filosofía grega onde se indican expresamente os autores que tratar).

Considerouse necesario, por último, establecer en cada unidade didáctica uns núcleos conceptuais ou tópicos básicos que posibiliten organizar lóxica e coherentemente o seu desenvolvmento. Desta maneira proporciónase unha visión diacrónica dos núcleos temáticos desenvoltos de modo sistemático no curso anterior.

* As principais cuestións que cabe considerar neste período son: o paso do mito ó logos nos filósofos presocráticos; os primeiros intentos metafísicos de Parménides e Heráclito; a significación dos filósofos pluralistas; Sócrates e os sofistas; o nacemento da polis e da democracia en Atenas; e os proxectos éticos do epicureísmo e do estoicismo.

* Polo significado e a importancia para comprende-la historia da filosofía occidental, parece necesario estudiar de modo específico a Platón e Aristóteles.

I.1.

Unidade 1: Platón.

-A Teoría das Ideas como síntese da tradición filosófica grega.

-Realidade e coñecemento desde a Teoría das Ideas.

-Home e sociedade desde a Teoría das Ideas.

I.2.

Unidade 2: Aristóteles.

-Un novo enfoque filosófico fronte ó platonismo.

-Teoría hilemórfica, potencia-acto, causalidade e teleoloxía na explicación da realidade.

-A ética e a análise das formas de goberno.

* A filosofía medieval debe contextualizarse a través dos problemas que se suscitan arredor da necesidade de harmoniza-la fe, representada polas relixións monoteístas, e a razón, representada fundamentalmente polas filosofías de Platón e Aristóteles. O platonismo cristián ten a súa expresión máis completa no pensamento de Santo Agostiño de Hipona, en tanto que a síntese entre cristianismo e filosofía aristotélica quedou plasmada no pensamento de San Tomás de Aquino. A partir do século XIV iníciase a crise da escolástica como consecuencia, por unha banda, da filosofía de Guillerme de Ockham e, por outra banda, dos desenvolvementos científicos do século XIV (Oresme, Buridan).

* O pensamento renacentista supón a inclusión de novos temas para a reflexión filosófica entre os que cabe subliña-los seguintes: a matematización da natureza, un novo concepto de home, as posibilidades técnicas do saber ou a fundamentación moderna da política. Neste sentido as figuras de N. Maquiavelo e de F. Bacon adquiren un lugar destacado.

* Entre as unidades que se citan a seguir, o profesorado elixirá dúas para o seu estudio pormenorizado. Tendo en conta que é moi desexable proporcionar un desenvolvemento coherente e sen grandes lagoas da historia da filosofía, suxírese que unha das unidades seleccionadas pertenza ó período medieval e outra ó período renacentista.

II.1.

Unidade 3: Santo Agostiño de Hipona.

-A filosofía medieval: os novos conceptos.

-A realidade como creación e o problema de razón e fe.

-O sentido da historia: A Cidade de Deus.

II.2.

Unidade 4: San Tomás de Aquino.

-O aristotelismo e a Escolástica.

-A existencia de Deus e o problema de razón e fe.

-Lei eterna, lei natural e lei positiva.

II.3.

Unidade 5: Guillerme de Ockham.

-A crise da escolástica e o novo espírito crítico.

-O problema dos universais e o nominalismo; o problema de razón e fe.

II.4.

Unidade 6: N. Maquiavelo.

-Novo contexto cultural: Humanismo e Renacemento.

-O poder e o realismo político.

II.5.

Unidade 7: F. Bacon.

-A teoría dos ídolos.

-Ciencia e utopía social.

* O tema central deste período é o novo concepto de racionalidade que xorde nos séculos XVI e XVII e que se caracteriza polos seguintes trazos: a secularización do pensamento, o nacemento da ciencia moderna, a procura dunha antropoloxía baseada no suxeito consciente e unha nova forma de fundamenta-la orixe da sociedade (contractualismo) e do goberno, tendo como horizonte a democracia.

* Neste contexto débense considera-las grandes correntes constituídas polo racionalismo e o empirismo, que teñen como representantes máis importantes a Descartes, Spinoza, Locke e Hume. No século XVIII, ou Século das Luces, xorden diferentes modos de interpreta-la Ilustración. No campo da filosofía política a figura de Rousseau cobra unha especial relevancia pola súa fundamentación da democracia e a crítica das desigualdades sociais. Por último, co criticismo kantiano realizarase unha síntese superadora dos supostos gnoseolóxicos do racionalismo e do empirismo e unha nova maneira de concibi-la ética.

* Neste período histórico o profesorado elixirá dúas unidades entre as propostas. Por motivos similares ós subliñados no anterior bloque, suxírese que se estudie un autor do século XVII e outro do XVIII.

III.1.

Unidade 8: R. Descartes.

-O problema do método e o proxecto cartesiano.

-Razón e realidade.

-O dualismo antropolóxico e as súas consecuencias.

III.2.

Unidade 9: B. Spinoza.

-O monismo substancial.

-A ética.

III.3.

Unidade 10: J. Locke.

-O empirismo fronte ó racionalismo.

-O coñecemento de ideas: orixe, tipos e límites; o problema da substancia.

-O liberalismo político.

III.4.

Unidade 11: D. Hume.

-Os elementos do ceñecemento e o fenomenismo.

-O emotivismo moral.

III.5.

Unidade 12: J. -J. Rousseau.

-Do estado de natureza ó estado social.

-O contrato social e a soberanía popular.

III.6.

Unidade 13: I. Kant.

-Kant e a Ilustración.

-O criticismo kantiano como síntese superadora do racionalismo e do empirismo.

-O formalismo moral.

* Entre as correntes filosóficas do século XIX teñen especial relevancia o liberalismo utilitarista de J. S. Mill, o materialismo histórico-dialéctico do marxismo e o vitalismo de Nietzsche, posto que constitúen algunhas das reflexións máis importantes sobre os problemas da súa época, que tamén terán gran transcendencia no pensamento actual. Deste modo, o liberalismo utilitarista propón unha concepción individualista que lexitima tanto o sistema económico como o modelo político vixente; mentres que o marxismo se centra sobre todo nas contradiccións do sistema económico do capitalismo industrial e da democracia liberal burguesa. Por outro lado, o vitalismo de Nietzsche baséase na crítica da cultura occidental dominada polos valores racionalistas dos gregos e os valores morais do cristianismo que conxugados desembocan no nihilismo.

* A diversidade de correntes filosóficas do século XX pódese articular arredor da reflexión dos seguintes temas: a preocupación pola fundamentación e os fins do coñecemento científico; a análise da linguaxe tanto nas súas formas naturais como artificiais; a busca dunha nova racionalidade ética; a análise da existencia e da esencia do ser humano, tanto en termos ontolóxicos como asiolóxicos. Para finalizar, a figura de José Ortega y Gasset debe destacarse pola súa vinculación con algunhas destas correntes filosóficas europeas e tamén polo seu significado dentro da historia do pensamento español.

* Entre as unidades didácticas que se indican a seguir, o profesorado elixirá dúas para o seu estudio pormenorizado. Polas mesmas razóns sinaladas nos bloques segundo e terceiro, recoméndase a selección

dunha unidade pertencente ó século XIX e outra ó século XX.

IV.1.

Unidade 14: J. S. Mill.

-O utilitarismo moral.

-A liberdade e a defensa dos dereitos da muller.

IV.2.

Unidade 15: K. Marx.

-O materialismo histórico.

-A alienación humana.

IV.3.

Unidade 16: F. Nietzsche.

-A crítica dos valores fundamentais.

-O nihilismo.

-O superhome e a vontade de poder.

IV.4.

Unidade 17: L. Wittgenstein.

-Filosofía e linguaxe.

-A filosofía como actividade e como terapéutica.

IV.5.

Unidade 18: M. Heidegger.

-Ser, estar, existir.

-O esquecemento do ser e o dominio da técnica.

IV.6.

Unidade 19: J. Habermas.

-Coñecemento e interese.

-A razón dialóxica.

IV.7.

Unidade 20: J. Ortega y Gasset.

-A vida como realidade radical.

-O perspectivismo.

* Interese pola perspectiva histórica para comprende-los problemas e as concepcións do mundo presente.

* Atención á precisión lóxica e conceptual na expresión das propias reflexións filosóficas.

* Interese e curiosidade pola comprensión transversal das diferentes manifestacións culturais de cada época.

* Valoración e actitude crítica ante as distintas formas de creación intelectual e ante as posibilidades explicativas dos diversos ámbitos da actividade humana.

* Interese e curiosidade pola lectura de obras e textos filosóficos.

Criterios de avaliación.

* Situar e contextualizar adecuadamente os principais filósofos estudiados no seu marco histórico e filosófico.

* Relaciona-los problemas filosóficos coas principais condicións socioculturais nas que aparecen e ás que pretenderon dar resposta.

* Mostrar e recoñece-la implicación dos sistemas filosóficos no desenvolvemento histórico das ideas e dos cambios sociais.

* Coñecer e manexar adecuadamente o vocabulario filosófico básico adquirido nos dous cursos de filosofía do bacharelato.

* Analizar e comenta-lo contido dun texto filosófico con rigor metodolóxico, identificando os problemas, os conceptos e os termos específicos que aparecen.

* Comparar e relacionar textos filosóficos de distintos autores, co fin de establecer entre eles semellanzas e diferencias de formulación e de explicación.

* Expoñer, de modo claro e ordenado, as liñas fundamentais dos problemas e sistemas dos filósofos que se estudiaron de modo analítico.

* Elaborar e expoñer, oralmente ou por escrito, algún aspecto do pensamento dun autor ou o contido dunha das obras analizadas.

* Elaborar, individualmente ou colectivamente, táboas sincrónicas nas que cada un dos filósofos estudiados se contextualice con outros acontecementos históricos (políticos, artísticos, literarios, científicos, etc.).

* Participar en debates sobre problemas filosóficos actuais, nos cales achegarán as súas propias reflexións, sendo capaces de relacionalas con outras posicións de épocas pasadas, previamente estudiadas.

Historia

Introducción.

Entre os retos que enfronta o sistema educativo a comezos do novo milenio ocupa un lugar preferente o de concilia-las necesidades de formación dos xoves no uso das novas tecnoloxías coa práctica dos valores esenciais do Humanismo. Só a harmonización no currículo de ciencia, técnica e humanismo pode contribuír á formación de cidadáns responsables e conscientes dos seus dereitos e deberes coa sociedade e á defensa dos valores democráticos e dos dereitos humanos fronte á intolerancia.

Dentro das ciencias humanas, a historia ocupa un lugar particularmente vertebrador que a converte no eixe ordenador do pensamento e, xa que logo, a fai especialmente útil para proporcionar uns sólidos alicerces sobre os que edifica-la comprensión do conxunto das disciplinas vinculadas á actividade humana. Este alto valor formativo esixe que a presencia desta materia nos plans de estudio dos novos

bacharelatos estea suficientemente garantida nuns momentos nos que os fondos cambios que experimentan as modernas sociedades, acelerados polas novas tecnoloxías, puidesen ir en detrimento da formación integral dos alumnos.

O ensino da historia resulta esencial para a conservación da nosa mentalidade colectiva, polo que tamén debe proporciona-los coñecementos sobre o pasado que axuden á comprensión crítica do presente, ó tempo que fomenta o desenvolvemento dunha serie de capacidades e técnicas intelectuais propias do pensamento abstracto e formal, como a observación, a análise, a interpretación, a capacidade de comprensión empática, o exercicio da memoria comprensiva e o sentido crítico, aspectos que deben ser desenvolvidos cos procedementos axeitados.

O currículo da materia de historia de segundo curso de bacharelato, en coherencia co disposto polo R.D. 3474/2000 no relativo ós seus contidos mínimos, inclúe a totalidade das etapas históricas desde a Antigüidade ata os nosos tempos, aínda que cun protagonismo maior das sociedades contemporánea e actual. Por outra banda, tendo en conta que unha das funcións dos centros educativos é a de transmiti-la cultura propia da sociedade na que se insiren, trátase de garanti-la presencia neste currículo dos aspectos máis salientables do pasado histórico de Galicia, non como un catálogo pechado senón como elementos orientativos que desenvolverá o profesorado de acordo coa súa propia programación. Deste xeito, preténdese que tódolos estudiantes teñan ocasión de coñece-la historia de España e de Galicia tratada de xeito continuo e global e atendendo tanto ós elementos comúns como ós diversos.

Obxectivos.

* Comprender que a interpretación do pasado é o resultado de proxectar sobre este os nosos propios condicionamentos ideolóxicos, éticos e culturais do presente.

* Descubri-los procesos e mecanismos básicos que rexen o funcionamento da dinámica histórica, empregando este coñecemento para a mellor comprensión das sociedades actuais.

* Distinguir e valora-los signos permanentes dos procesos de transformación e cambio nas diferentes etapas históricas, analizando secuencialmente o nacemento dos problemas, as diferentes tentativas de solución e a súa pervivencia nos nosos días.

* Identificar e analiza-las interrelacións existentes entre os feitos económicos, sociais, políticos e culturais que condicionan a traxectoria histórica de España e de Galicia, así como o papel que os individuos e os grupos desempeñan nela, asumindo que a súa evolución é o resultado de complexos e longos procesos de cambio que se proxectan no futuro.

* Adquirir unha visión de conxunto da evolución histórica de España e de Galicia, situando este proceso no contexto europeo e mundial.

* Identificar, analizar e explicar, situándoos no tempo e no espacio, os feitos, personaxes, problemas, etapas e procesos máis significativos e relevantes do devir histórico, común e diverso, de España e de Galicia.

* Expresar razoadamente ideas propias sobre os aspectos esenciais da evolución histórica de España e de Galicia.

* Consolidar actitudes e hábitos de tolerancia e solidariedade entre os diversos pobos de España, respectando e valorando positivamente os aspectos comúns e as diferencias, tendo en conta a posibilidade de pertencer de maneira simultánea a máis dunha identidade colectiva.

Contidos.

I.1.

Os inicios do poboamento peninsular.

-O proceso de hominización na Península Ibérica: novos achados. Os primeiros poboadores de Galicia.

-Os pobos prerromanos. A cultura castrexa.

I.2.

A Hispania romana. Gallaecia.

-O proceso da romanización. Especial atención ó caso galego.

-O reino suevo. A monarquía visigoda.

I.3.

A Península Ibérica na Idade Media: Al-Ándalus.

-Evolución política e organización económica e social.

-A presencia musulmana en Galicia.

-Cultura e arte.

I.4.

A Península Ibérica na Idade Media: os reinos cristiáns.

-A formación dos reinos peninsulares. Etapas da reconquista e modelos de repoboación.

-Galicia e a monarquía asturo-leonesa. O Reino de Galicia.

-A organización política. As institucións.

-O feudalismo. Economía e sociedade.

-A expansión marítima no Mediterráneo e no Atlántico. As Illas Canarias.

-A crise dos séculos XIV e XV. O exemplo galego: vida urbana e conflictos sociais. As revoltas irmandiñas.

-Unha cultura plural. O Camiño de Santiago. Manifestacións artísticas.

II.1.

Os Reis Católicos: a construcción do Estado moderno.

-Unión dinástica. Conquista do Reino Nazarí e incorporación do Reino de Navarra.

-O programa centralizador en Galicia: o sometemento da nobreza galega e o control do clero.

-A proxección exterior. O descubrimento de América.

II.2.

A España do século XVI.

-O Imperio de Carlos V e a Monarquía Hispánica de Felipe II.

-O modelo político dos Austrias. O goberno e a administración de América.

-O impacto do descubrimento en Galicia.

II.3.

A España do Barroco.

-O sistema de Westfalia-Pirineos: ocaso da hexemonía dos Habsburgo. Crise interna.

-A representación política de Galicia. A «Junta del Reino» e a cuestión do voto en Cortes.

-Mentalidade, cultura e arte no Século de Ouro. O Barroco en Galicia.

II.4.

O século XVIII: os primeiros Borbóns.

-Cambio dinástico: as reformas internas.

-A práctica do despotismo ilustrado: Carlos III.

-Poboación, economía e sociedade en Galicia. A consolidación da fidalguía.

-A política exterior. América.

III.1.

Crise do Antigo Réxime.

-Os factores causais da crise.

-Guerra e revolución. Galicia na Guerra de Independencia.

-As Cortes de Cádiz e a Constitución de 1812.

-Absolutismo e liberalismo. A emancipación da América española.

III.2.

A construcción do Estado liberal.

-A oposición ó sistema liberal. A cuestión dinástica e as guerras carlistas. A problemática foral.

-Isabel II: a organización do réxime liberal. O Estado dos moderados e o seu labor.

-Galicia nos inicios do réxime liberal. Carlismo e provincialismo.

-O Sexenio democrático (1868-1874). O republicanismo en Galicia.

III.3.

As grandes transformacións socioeconómicas.

-Revolución liberal e cambio agrario: as desamortizacións. O caso galego.

-O proceso de industrialización. As grandes pautas rexionais.

-A estructura social. As orixes do movemento obreiro.

-Os cambios ideolóxicos e culturais.

IV.1.

As bases do réxime.

-O sistema canovista: a Constitución de 1876 e a quenda pacífica.

-O funcionamento real do sistema: caciquismo e fraude electoral. As grandes familias políticas de Galicia.

-A oposición ó sistema. Rexionalismo e nacionalismo. O caso galego.

-A liquidación do imperio colonial: Cuba.

IV.2.

A crise da Restauración.

-O reinado de Alfonso XIII.

-Rexeneracionismo e revisionismo político.

-A dictadura de Primo de Rivera.

IV.3.

Os desequilibrios económicos e sociais.

-As desigualdes do crecemento económico. Atraso e modernización.

-As transformacións demográficas. O proceso de urbanización e os movementos migratorios. O caso galego.

-Conflictividade social. O agrarismo e a liquidación da problemática foral.

V.1.

A IIª República.

-A caída da Monarquía. As forzas políticas e sociais.

-A Constitución de 1931 e o bienio reformista.

-A evolución política da II República.

-Os nacionalismos na II República. O Estatuto galego de 1936.

-A cultura española e galega desde os inicios da Idade de Prata ata 1936.

V.2.

A Guerra Civil.

-A sublevación militar. O alzamento en Galicia.

-Evolución política das dúas zonas.

-A internacionalización do conflicto.

VI.1.

España durante o franquismo.

-Fundamentos ideolóxicos e sociais do réxime franquista.

-Evolución política e conxuntura internacional.

-A oposición ó réxime. A oposición armada e a oposición política en Galicia.

-As transformacións socioeconómicas e os cambios sociais e culturais.

VI.2.

A España democrática.

-A transición política. A Constitución de 1978 e o Estado das autonomías.

-A transición política en Galicia. O Estatuto galego.

-Economía e sociedade na España actual.

-Os gobernos democráticos e a integración en Europa. Galicia no marco español e europeo.

VII.

Actitudes, valores e normas.

-Adopción dunha postura crítica e de rigor ante as distintas fontes de producción do coñecemento histórico.

-Promove-lo interese polo coñecemento crítico de sociedades e culturas diversas, tanto históricas como actuais, e a súa percepción como elementos enriquecedores da existencia colectiva da humanidade.

-Fomentar un sentimento positivo de pertenza a unha Comunidade nacional (Galicia), a un Estado histórico (España), e a unha cultura europea e universal desde posicións solidarias e respectuosas con outras comunidades, Estados e culturas.

-Consolidar actitudes e hábitos de tolerancia e solidariedade entre os diferentes pobos de España, respectando e valorando positivamente os aspectos comúns e diferenciais e a pertenza simultánea a máis dunha identidade colectiva.

-Fomento do compromiso activo, responsable e consciente coa paz, a democracia e os dereitos humanos e sensibilidade fronte ós problemas derivados das situacións de desigualdade.

Criterios de avaliación.

* Recoñece-los criterios valorativos propios da nosa época nas diferentes interpretacións do pasado.

* Comprende-los trazos esenciais da sociedade española e galega actual a partir da identificación dos procesos e mecanismos básicos que rexen o funcionamento da dinámica histórica.

* Recoñecer na realidade actual as posibles pervivencias do pasado.

* Análise da interrelación causal entre os diferentes factores que condicionan a traxectoria histórica de España e de Galicia.

* Relaciona-los procesos e acontecementos propios da historia de España e de Galicia cos correspondentes ós ámbitos europeo, hispanoamericano e internacional.

* Caracteriza-las grandes etapas do pasado histórico de España e Galicia, destacando as súas achegas básicas e sinalando os seus aspectos comúns e diversos.

* Coñecer e analiza-los procesos, feitos e personaxes máis relevantes da historia de España e de Galicia, situándoos cronoloxicamente dentro dos diferentes ritmos de cambio e permanencia.

* Obtención e valoración crítica de información relevante procedente de diferentes fontes e emprego dela para a emisión dun xuízo razoado sobre os aspectos esenciais da evolución histórica de España e de Galicia.

* Apreciación de actitudes de tolerancia, relativismo crítico e respecto á realidade plural e multiforme que caracteriza as sociedades actuais.

Lingua castelá e literatura I e II

Introducción.

O valor primordial das linguas é o seu carácter instrumental, que as converte en canle imprescindible de expresión dunha comunidade lingüística. O pensamento e a afectividade moldéanse coa fala e, por iso, o coñecemento das linguas é a base do proceso de formación durante o bacharelato.

Na Comunidade Autónoma galega, as linguas cooficiais deben ser ensinadas desde o respecto mutuo, unificando os métodos e diversificando os contidos en tanto estes sexan diferentes. A colaboración entre ensinantes de ámbalas dúas linguas debe evita-la reiteración excesiva de contidos iguais, a explicación en tempo e nivel distintos, o uso de terminoloxía confusa ou dispersa... Débese procurar, pois, a coordinación dos departamentos das dúas disciplinas sen que iso implique menoscabo de ninguha delas, senón traballo científico e didáctico común para que o alumno vexa simplificada a súa tarefa e acade os

obxectivos desde a simplicidade dos programas e a complexidade e diversidade da riqueza que cada lingua poida achegar á súa formación.

O obxectivo desta materia é o coñecemento dos diferentes tipos de discursos e, en particular, do científico e do literario. Proponse consolidar e amplia-la competencia comunicativa do estudiante de bacharelato como condición imprescindible para acada-los fins formativos e propedéuticos marcados para esta etapa. O obxectivo do ensino da lingua neste nivel educativo non é unicamente o saber organizado propio das ciencias da linguaxe, senon tamén o desenvolvemento harmónico das capacidades lingüísticas dos alumnos. Proponse, pois, un equilibrio entre a solidez duns coñecementos e a súa constante aplicación ó emprego do idioma.

A educación en lingua, entendida como desenvolvemento da competencia comunicativa, é un continuo ó longo das diversas etapas. Así, recoméndase seguir traballando as catro destrezas básicas: escoitar, falar, ler e escribir. Dun xeito especial, coidarase a producción das mensaxes orais perante dun auditorio atendendo á fluidez, dicción, entoación, corrección, propiedade, etc. Analogamente buscarase mante-lo interese pola lectura e a participación activa dos alumnos e alumnas no proceso lector. Tamén convén non esquecer que o desenvolvemento nesta competencia esixe dar unha resposta ás novas realidades en cada tramo de idade. Cómpre que no bachalerato a reflexión lingüística e as actividades de análise e creación de textos atendan tanto ó discurso literario e cultural como ó científico e técnico.

As necesidades que derivan do proceso de ampliación de coñecementos que o adolescente realiza no medio escolar obrigan a estudiar detidamente o discurso científico para que este tipo de creacións facilite o acceso ó saber e ós procesos de aprendizaxe no marco das institucións académicas. Así mesmo, teranse en conta os usos formais da lingua que se dan na comunicación interpersoal na vida social e nas relacións coas distintas institucións. O discurso dos medios de comunicación adquire importancia porque, a través deste tipo de textos, os cidadáns amplían o seu coñecemento do mundo e mesmo reciben valoracións e achegas ideolóxicas. Facilitarlle ó estudiante de bacharelato a comprensión deste tipo de texto e contribuír á formación dun pensamento crítico potenciarán a autonomía e a responsabilidade dunha vida adulta en contacto con importantes e variadas fontes de coñecemento sobre o medio.

Nesta etapa, aínda que se seguirán utilizando textos narrativos, descritivos e dialogados, terase que dar prioridade ós textos expositivos e argumentativos; débense analizar, resaltando as súas características máis sobresaíntes, textos científicos, periodísticos, técnicos, humanísticos e literarios. Os exercicios relacionados con estes textos deben ser de carácter diverso: resumo do contido, reelaboración oral e escrita, busca da organización interna do texto, análise dos procedementos de construcción textual (cohesión e coherencia), etc.

Aprender lingua supón o coñecemento dos principios gramaticais básicos, entendidos como coñecementos sistemáticos das clases de palabras, das combinacións posibles entre elas e das relacións destas expresións cos significados. Existen uns coñecementos fundamentais: principios que rexen as normas gráficas, gramaticais e léxicas no uso culto panhispánico. O coñecemento destes principios fundamentais, como continuación da etapa anterior, aplícase á observación das principais funcións lingüísticas e ós textos de natureza científica e cultural nun dobre proceso, de estudio e creación. No estudio da gramática e do léxico, pódense propor exercicios que dean conta das estructuras oracionais (ou unidades de rango inferior) empregadas e do léxico usado, explicando, ademais, a adecuación entre os elementos lingüísticos e o tipo de discurso no que se formalizaron.

Potenciaranse as técnicas de traballo práctico para consolida-los módulos de coñecemento teórico, pois a lingua sempre vai se-lo instrumento primordial nos traballos dos alumnos ó longo da súa vida; a estas técnicas, engadiránselle-los instrumentos proporcionados polas novas tecnoloxías, vitais xa na sociedade actual. Os alumnos teñen que coñece-las relacións que se establecen entre lingua e sociedade, como xa se ensinou na educación secundaria obrigatoria, pois este coñecemento vailles permitir afondar no carácter plurilingüe de España e, en particular, no feito bilingüe da comunidade galega.

O estudio da literatura tamén contribúe á ampliación da competencia comunicativa desde a súa calidade lingüística. A través da literatura, o alumno entra en contacto con xéneros, rexistros e estilos variados; este contacto permitiralle unha achega ás situacións comunicativas ficcionais e serviralle de base para a reflexión sobre de modelos textuais e de estratexias comunicativas, que foron as canles de transmisión dos pensamentos e emocións dos seres humanos en diferentes contextos sociais.

A práctica habitual na clase de lingua e literatura deberá se-lo traballo con textos, ben para analizalos e interpretalos, ben para crealos. Nos planos da comprensión e a análise, débese traballar con todo tipo de textos, na procura dun achegamento directo ó feito literario de xeito que o alumno se familiarice coas obras e os autores e, principalmente, coñeza os medios expresivos da lingua como producto non só lingüístico, senón tamén social e estético. A análise dos valores literarios dos distintos tipos de textos permitiralles ós alumnos completa-la súa formación lingüística e posibilitará a comprensión das distintas facetas da realidade humana, as bases da súa implicación social e da súa potencialidade creadora.

A formación literaria será contemplada, pois, como un proceso de aprendizaxe baseado nos feitos lingüísticos, enriquecido con valores sociais e potenciado con valores estéticos de obras e autores nun proceso diacrónico, de xeito que o alumno, ó remata-lo bacharelato, estea capacitado para ler textos literarios de distinta dificultade e de diversos xéne

ros pois, aínda que algúns non vaian seguir estudios superiores, todos deberán posuír capacidade lectora.

O estudio de lingua e literatura castelá en bacharelato debe tentar, pois, dota-lo alumno dunha maior capacidade para coñecer discursos, principalmente científicos e literarios, e para formaliza-lo discurso propio. Por outra parte, debe eleva-lo seu nivel de coñecementos e a súa capacidade de reflexión, ademais de incrementa-la experiencia lectora e a potencialidade creadora.

Obxectivos.

* Utiliza-la lingua de xeito oral e escrito con corrección e adecuación a cada situación comunicativa.

* Identifica-los diferentes tipos de textos orais e escritos e as súas distintas estructuras formais, así como os textos escritos específicos (humanísticos, xornalísticos, científicos, ...).

* Fomenta-la lectura e a composición escrita como formas de adquisición de léxico, de novos coñecementos, de reflexión, de autoaprendizaxe e de enriquecemento persoal.

* Redactar diferentes tipos de textos (humanísticos, xornalísticos, científicos, etc.) respectando as súas esctructuras formais básicas.

* Coñece-los principios fundamentais da gramática española, recoñecendo as distintas unidades da lingua e as súas combinacións.

* Valora-la realidade plurilingüe e pluricultural de España, coñecendo a orixe e o desenvolvemento das distintas linguas constitucionais e das súas variedades, dedicando especial atención ó español de América.

* Coñece-las características xerais (históricas, políticas, sociais, ...) dos períodos máis representativos da literatura española, así como os seus autores e obras máis significativas.

* Ler e valorar obras literarias representativas, recoñecendo os procedementos de estilo máis importantes de cada xénero, movemento literario e época.

* Empregar técnicas de busca, elaboración e presentación da información, utilizando medios tradicionais e novas tecnoloxías.

Primeiro curso.

Contidos.

I.1.

A comunicación.

-Elementos. Intención comunicativa. Funcións da linguaxe.

I.2.

As variedades da lingua.

-Históricas, espaciais, sociais e de estilo. Situación lingüística de España. Linguas en contacto: interferencias.

I.3.

Comunicación oral e comunicación escrita: o texto.

-Xéneros orais e escritos. Tipos e características lingüísticas.

II.1.

A gramática:

-As categorías gramaticais (I).

-Oración e enunciado. Funcións sintácticas. Oracións simples.

II.2.

Estructura do texto. Os marcadores (I).

II.3.

Principios básicos da corrección lingüística. Normas ortográficas (I).

II.4.

O léxico:

-Compoñentes básicos do léxico da lingua española (I).

-Estructura do léxico español: constituíntes. As locucións.

-Formación de palabras. Préstamos e neoloxismos.

-O vocabulario científico e técnico.

-O léxico e o diccionario. Características das obras lexicográficas básicas. Principios do uso do diccionario en soportes del tipo CD-Rom e nas páxinas da Internet.

III.1.

Técnicas de busca de información.

-Medios tradicionais e novas tecnoloxías (CD-rom, bases de datos e Internet).

III.2.

Técnicas auxiliares para a comprensión e creación de textos na vida académica.

-O tratamento da información.

IV.1.

Características da lingua literaria. Os xéneros literarios.

IV.2.

Evolución histórica das formas literarias.

-Idade Media: marco histórico e cultural.

-Lírica tradicional e lírica culta: lectura e análise de poemas representativos de Gonzalo de Berceo, o Arcipreste de Hita, Jorge Manrique e o Romanceiro.

-A épica medieval: estudio e comentario dalgúns fragmentos do Mío Cid.

-As orixes da prosa romance: Alfonso X o Sabio e Don Juan Manuel.

-A Celestina. Lectura e análise dalgunas escenas.

-S. XVI e XVII. Renacemento e Barroco: marco histórico e cultural.

-Lírica: temas e estructuras. Lectura e análise de poemas representativos de Garcilaso, Fray Luis de León, Lope de Vega, Quevedo y Góngora.

-Modelos narrativos. Tipoloxía da novela. A novela picaresca. Miguel de Cervantes e a novela moderna. Lectura de textos. Análise de capítulos representativos de Don Quijote de la Mancha, das Novelas Ejemplares e de El Buscón.

-O teatro: lectura e comentario dalgunhas escenas de obras de Lope de Vega, e de Calderón de la Barca.

IV.3.

Análise e comentario dunha obra de cada época.

-Lectura dos fragmentos máis representativos dalgunhas das literaturas das linguas constitucionais e das literaturas estranxeiras, en relación coa literatura española.

-Respecto polas normas básicas que rexen o intercambio comunicativo.

-Valoración da lingua como instrumento cognitivo e medio de comunicación privilexiado, así como elemento configurador da identidade persoal e colectiva.

-Consciencia da importancia que ten un axeitado uso da lingua para o desenvolvemento persoal e social.

-Aceptación das diferentes variedades lingüísticas, tanto das existentes entre as distintas linguas como das que se atopan no uso cotián.

-Estimación positiva da competencia en máis dunha lingua. Valoración das restantes linguas constitucionais.

-Valoración positiva das produccións caracterizadas pola súa corrección, eficacia comunicativa, creatividade e beleza.

-Interese pola lectura como fonte de información, aprendizaxe, coñecemento e pracer.

-Valoración do feito literario como producto lingüístico, estético, cultural e social.

-Interese e gusto pola lectura de textos literarios de diferentes xéneros, épocas e países, empregando criterios propios de selección, interpretación e valoración.

-Interese e gusto por transmiti-las propias ideas utilizando as posibilidades expresivas, estéticas e lúdicas da lingua, descubertas principalmente a través da lectura de textos literarios.

-Coidado na planificación, execución, revisión e autocorrección dos propios textos.

-Consciencia da importancia dos medios de comunicación de masas na actualidade.

-Interese e apertura ante as novas tecnoloxías e capacidade crítica para seleccionar información.

Criterios de avaliación.

* Sintetizar oralmente e por escrito textos orais e escritos, sinalando as ideas principais e as secundarias e a intención comunicativa, recoñecendo posibles incoherencias ou ambigüidades e dando unha opinión persoal.

* Consultar fontes de diverso tipo e integra-la súa información en textos de síntese que presenten os datos principais e os distintos puntos de vista, as súas relacións e a perspectiva propia.

* Crear textos escritos de diferente tipo (narrativos, descritivos, expositivos e argumentativos) axeitados á situación de comunicación, utilizando mecanismos que lles dean coherencia e cohesión e atendendo ás súas diferentes estructuras formais.

* Recoñece-las diferentes unidades da lingua, as súas combinacións e a relación entre elas e os seus significados.

* Discerni-los compoñentes básicos e a estructura do léxico español.

* Distingui-las variedades da lingua, así como as diferentes linguas constitucionais de España e as súas variedades, coñecendo a súa orixe e evolución.

* Coñecer e identifica-las diferentes variedades do español (históricas, espaciais, sociais e de estilo) mediante a observación directa, prestando especial atención ó español de Galicia.

* Identifica-lo xénero ó que pertence un texto literario e recoñece-los seus elementos estructurais básicos e os seus recursos lingüísticos.

* Valorar e coñece-la evolución histórica das formas literarias da Idade Media e os séculos XVI e XVII, atendendo ó marco histórico e cultural e a súa relación cos autores e obras máis destacadas.

* Analizar e comentar obras completas das diferentes épocas e dos autores máis destacados de cada unha de elas.

* Coñecer e valora-las obras e os autores máis representativos da literatura da Idade Media e dos séculos XVI e XVII. Coñece-las relacións entre a literatura española e as literaturas das diversas linguas constitucionais e coas grandes liñas da literatura universal.

* Manexa-los recursos informáticos básicos (procesadores de textos, correctores ortográficos, bases de datos, Internet, multimedia, etc.) e aplicalos á busca e elaboración da información.

Segundo curso.

Contidos.

I.1.

Lingua e sociedade.

-Orixe e desenvolvemento da lingua española.

-As linguas constitucionais. O bilingüismo.

-Variedades do español: o español de América.

-A norma lingüística común: español estándar.

I.2.

O texto.

-Procedementos de coherencia, cohesión e adecuación.

I.3.

Modelos textuais: textos escritos específicos.

-Características xerais dos textos científicos, técnicos, xurídicos, administrativos, humanísticos, xornalísticos e publicitarios.

-A especificidade do texto literario.

II.1.

A gramática.

-As categorías gramaticais (II).

-A oración composta: coordinación, xustaposición e subordinación.

II.2.

Estructura do texto.

-Os marcadores e os conectores (II).

II.3.

Principios básicos da corrección lingüística (II).

II.4.

Compoñentes básicos do léxico da lingua española. O significado lingüístico (II).

-Do significado da palabra ó significado do enunciado. Denotación e connotación.

-Relacións de significado entre as palabras. Cambios de significado.

-Familia léxica e campo semántico.

II.5.

O acceso á lingua española a través da Internet. Recursos lingüísticos fundamentais.

-RAE, axencias de prensa, medios de comunicación dixitais, coleccións de textos, etc.

III.1.

Técnicas de análise e comentario de textos.

-Comentario lingüístico, histórico e literario.

III.2.

Redacción de traballos académicos que incorporen os elementos complementarios.

-Fichas, índices, esquemas, repertorios e bibliografías.

IV.1.

Innovación e modernidade no século XVIII.

-O ensaio: análise de textos de José Cadalso e de Gaspar Melchor de Jovellanos.

-O teatro: lectura e comentario dalgunhas escenas dunha obra de Leandro Fernández de Moratín.

IV.2.

A literatura no século XIX.

-O Romanticismo: marco histórico e cultural. Orixinalidade do Romanticismo.

-A lírica: análise de poemas de José de Espronceda, Gustavo Adolfo Bécquer e de Rosalía de Castro.

-A prosa: lectura de artigos de Mariano José de Larra.

-O teatro romántico: lectura e análise de escenas dunha obra do Duque de Rivas, Antonio García Gutiérrez ou José Zorrilla.

-O realismo: marco histórico e cultural. A innovación narrativa na segunda metade do século XIX: Benito Pérez Galdós, Leopoldo Alas Clarín e Emilia Pardo Bazán.

IV.3.

A literatura no século XX.

-Marco histórico e cultural.

-A renovación da poesía na primeira metade do século XX: análise e comentario de poemas de Miguel de Unamuno, Antonio Machado, Juan Ramón Jiménez e dun poeta da xeración do 27.

-Tendencias da lírica na segunda metade do século XX: análise e comentario dalgúns poetas significativos.

-A narrativa na primeira metade do século XX: análise e comentario dalgúns textos representativos de Miguel de Unamuno, Pío Baroja, Valle Inclán...

-Análise e comentario dalgúns textos representativos de autores da segunda metade do século XX.

-Evolución e transformación do teatro: análise e comentario dalgunhas escenas dunha obra de Valle Inclán e doutra de García Lorca.

-Análise e comentario dalgunhas escenas dunha obra dramática da segunda metade do século XX.

-A novela e o conto hispanoamericano: análise e comentario dalgún conto ou de textos representativos dunha obra de Borges, García Márquez...

-O ensaio: Miguel de Unamuno. José Ortega y Gasset.

-Análise e comentario dunha obra de cada época.